ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺭﻭﻫﯩﻲ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ

ﺋﯚﺯ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﻰ ﺋﯘﻧﺘﯩﻐﺎﻥ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻨﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﻤﯘ ﺋﯘﻧﺘﯘﻳﺪﯗ. ﺗﺎﺭﯨﺦ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﺋﯘﻧﺘﯘﻟﻐﺎﻥ ﻣﯩﻠﻠﻪﺕ ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﯨﻤﯘ ﺋﯚﺯ ﻣﻪﯞﺟﯘﺗﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻳﯘﻗﺎﺗﻘﺎﻥ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. ﮔﻪﺭﭼﻪ ﺑﯩﺰ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﺋﯘﻧﺘﯘﻟﻐﺎﻥ ﻣﯩﻠﻠﻪﺕ ﺑﻮﻟﻤﯩﺴﺎﻗﻤﯘ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺭﻭﻫﯩﻲ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻗﻪﺷﻘﯩﺮﻯ ﮔﻪ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺗﺎﺭﯨﺨﻨﯩﯔ ﺑﯩﺰﻧﻰ ﺋﯘﻧﺘﯘﭖ ﻗﯧﻠﯩﺸﯩﻐﺎ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﮔﯧﮕﺎﻧﺖ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﻪﺗﺌﻰ ﻳﻮﻝ ﻗﻮﻳﻤﯩﻐﺎﻥ ﺗﯚﻫﭙﯩﻜﺎﺭ ﺋﺎﻟﯩﻤﻠﯩﺮﯨﻤﯩﺰﻧﻰ ﺋﯘﻧﺘﯘﭖ ﻗﯧﻠﯩﺸﯩﻤﯩﺰﻧﯩﯔ ﺋﯚﺯﻯ، ﺩﻩﻝ ﺗﺎﺭﯨﺨﻨﯩﯔ ﺑﯩﺰﻧﻰ ﺋﯘﻧﺘﯘﭖ ﻗﯧﻠﯩﺸﯩﻐﺎ ﻳﻮﻝ ﻗﯘﻳﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻤﯩﺰﺩﯨﻦ ﺩﯨﺮﻩﻙ ﺑﯩﺮﯨﺪﯗ، ﺋﻪﻟﯟﻩﺗﺘﻪ .

سىراجىدىن ئەزىزىي مۇنداق دىدى: « ئۇيغۇر زىيالىسى كامىلجان ”ﻣﻪﺭﻫﯘﻡ  ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺭﻭﻫﯩﻲ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻗﻪﺷﻘﯩﺮﻯ  ﻧﯩﯔ ﻗﯩﺴﻘﯩﭽﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﻬﺎﻟﻰ“ دېگەن ماقالىسىدا مۇنۇلارنى يازىدۇ: ” ﺑﯩﺰ مۇھەممەد روھىي ئۇيغۇرنىڭ ﻫﻪﺭ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﺗﯩﻠﻼﺭﺩﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯘﭼﺮﯨﺸﯩﺸﻘﺎ ﻣﯘﻳﻪﺳﺴﻪﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﺴﺎﻗﻤﯘ ، ﺋﯘﻧﯩﯔ ئۆز ﻫﺎﻳﺎﺗﻰ ﻫﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮﻩﺭ ﻣﺎﺗﺮﯨﻴﺎﻟﻐﺎ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﯘﻻﻟﻤﯩﺪﯗﻕ. ﭼﯜﻧﻜﻰ ﺋﯩﺨﻼﺳﻤﻪﻥ، ﺩﯨﻴﺎﻧﻪﺗﻠﯩﻚ ﺋﺎﻟﯩﻢ  ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺭﻭﻫﯩﻲ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻗﻪﺷﻘﯩﺮﻯ ”ﺋﯚﺯﻯ ﻫﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﻳﯧﺰﯨﺶ ﺭﯨﻴﺎﻛﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﺑﺎﺷﻼﻳﺪﯗ، ﺭﯨﻴﺎﻛﺎﺭﻟﯩﻖ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﻰ ﺋﺎﻗﯩﯟﻩﺕ ﺩﯗﺯﺍﺧﻘﺎ ﺋﺎﭘﯩﺮﯨﭗ ﺗﺎﺷﻼﻳﺪﯗ“ ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺋﻪﻗﯩﺪﯨﺴﻰ ﺑوﻳﯩﭽﻪ ﺋﯚﺯﻯ ﻫﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﻫﯧﭻ ﻧﻪﺭﺳﻪ ﻳﯧﺰﯨﭗ ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﻣﯩﻐﺎﻥ ﺋﯩﻜﻪﻥ. ﺑﯩﺰ ﻛﯚﭖ ﺳﯜﺭﯛﺷﺘﯜﺭﯛﺵ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺋﺎﺧﯩﺮﻯ ﭘﺎﻛﯩﺴﺘﺎﻧﻨﯩﯔ ﻛﺎﺭﺍﭼﻰ ﺷﻪﻫﺮﯨﺪﻩ ﻧﻪﺷﯩﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺪﯨﻐﺎﻥ "ﺋﻪﻣﻪﻟﻰ ﺳﺎﺋﯩﻨﺲ" ﮊﻭﺭﻧﯩﻠﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﺵ ﺗﻪﻫﺮﯨﺮﻯ، ﺳﯜﻳﯜﻣﻠﯜﻙ ﺋﯘﺳﺘﺎﺯﯨﻤﯩﺰﻧﯩﯔ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺑﻮﻏﺮﺍ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ 2001- ﻳﯩﻠﻰ ، 8 – ﺋﺎﻳﺪﺍ ﻛﺎﺭﺍﭼﯩﺪﺍ ﻛﯚﺭﯛﺷﯜﭖ، ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻠﻪﭖ ﺑﻪﺭﮔﻪﻧﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﺪﺍ، ﺑﯘ ﻗﯩﺴﻘﯩﭽﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﻬﺎﻟﻨﻰ ﺭﻩﺗﻠﻪﭖ ﭼﯩﻘﯩﺸﻘﺎ ﻣﯘﻳﻪﺳﺴﻪﺭ ﺑﻮﻟﺪﯗﻕ.“»

ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺭﻭﻫﯩﻲ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻗﻪﺷﻘﯩﺮﻧﯩﯔ دۇنياغا كېلىشى ۋە مۇھاجىرلىق ھاياتى

ئۇيغۇر زىيالىسى كامىلجان يەنە مۇنداق دەپ يازىدۇ: « ﻣﯩﻼﺩﯨﻴﻪ 1911 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﯜﺳﺘﯜﻥ ﺋﺎﺗﯘﺷﺘﺎ ﺑﯩﺮ ﺗﯩﺠﺎﺭﻩﺗﭽﻰ ﺋﺎﺋﯩﻠﯩﺴﯩﺪﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎﻏﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ . 1912 – ﻳﯩﻠﻰ ﺩﺍﺩﯨﺴﻰ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﻣﯘﺳﺎ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﻧﺎﻣﻪﻟﯘﻡ ﺑﯩﺮ ﯞﻩﻗﻪﺩﻩ ﯞﺍﭘﺎﺕ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯩﺮ ﻳﺎﺷﻠﯩﻖ ﺋﻮﻏﻠﯩﻨﻰ ﺩﯨﻴﺎﺭﯨﻤﯩﺰﻧﯩﯔ ﻗﺎﺑﺎﻫﻪﺕ ﻗﺎﭘﻠﯩﻐﺎﻥ ﺯﯗﻟﻤﻪﺗﻠﯩﻚ ﺋﺎﺳﻤﯩﻨﻰ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﻳﯧﺘﯩﻢ، ﺗﺎﻳﺎﻧﭽﺴﯩﺰ ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﯗﭖ ﻛﯩﺘﯩﺪﯗ. 1932 – ﻳﯩﻠﻰ ﻳﯧﮕﯩﺮﻣﻪ ﺑﯩﺮ ﻳﺎﺷﻠﯩﻖ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺭﻭﻫﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻗﻪﺷﻘﯩﺮﻯ ﯞﻩﺗﻪﻥ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯﯨﮕﻪ ﺑﯧﻐﯩﺸﻠﯩﻐﺎﻥ ﻣﯧﻬﺮﻯ – ﻣﯘﻫﻪﺑﺒﯩﺘﯩﮕﻪ ﺟﺎﯞﺍﭖ ﻗﺎﻳﺘﯘﺭﯗﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﭘﺎﻛﯩﺴﺘﺎﻧﻐﺎ ﻣﺎﯕﻐﺎﻥ ﻧﺎﻣﻪﻟﯘﻡ ﺑﯩﺮ ﻛﺎﺭﯞﺍﻧﻐﺎ ﻗﯧﺘﯩﻠﭗ، ﭘﺎﻛﯩﺴﺘﺎﻧﻨﯩﯔ ﭘﯩﺸﺎﯞﯗﺭ ﺷﻪﻫﺮﯨﮕﻪ ﻳﯩﺘﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ ﯞﻩ ﺋﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﺯﮔﯩﻞ ﺗﯘﺭﻏﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﯩﺴﺘﺎﻧﻨﯩﯔ ﻛﺎﺑﯘﻝ ﺷﻪﻫﺮﯨﮕﻪ ﺑﯧﺮﯨﭗ ،ﺑﯩﺮ ﻣﯧﻬﻤﺎﻧﺨﺎﻧﯩﻐﺎ ﭼﯜﺷﯩﺪﯗ،ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺯﯨﺮﻩﻛﻠﯩﮕﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻏﺎ ﺋﻪﺩﻩﭖ – ﺋﻪﺧﻼﻗﯩﺪﯨﻦ ﺗﻪﺳﯩﺮﻟﻪﻧﮕﻪﻥ ﻣﯧﻬﻤﺎﻧﺨﺎﻧﺎ ﺧﻮﺟﺎﻳﯩﻨﻰ ﺋﯘﻧﻰ ﻣﯧﻬﻤﺎﻧﺨﺎﻧﯩﻨﯩﯔ ﻫﯧﺴﺎﯞﺍﺗﭽﯩﺴﻰ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﻪﻳﯩﻨﻠﻪﻳﺪﯗ. ﺋﺎﺭﯨﺪﯨﻦ ﺋﯘﺯﯗﻥ ﺋﯚﺗﻤﻪﻱ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻫﺎﻻﻟﻠﯩﻖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺧﯩﺰﻣﯩﺘﯩﺪﯨﻦ ﺳﯜﻳﯜﻧﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﺧﻮﺟﺎﻳﯩﻦ ﻣﯩﻠﻠﻰ ﺋﻪﺳﻪﺑﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭﻧﻰ ﺑﯩﺮ ﻳﺎﻗﻘﺎ ﻗﺎﻳﺮﯨﭗ ﻗﻮﻳﯘﭖ،ﺋﯘﻧﻰ ﺋﯚﺯ ﺑﺎﺟﯩﺴﻨﯩﯔ ﻗﯩﺰﯨﻐﺎ ﺋﯚﻳﻠﻪﻧﺪﯛﺭﮔﻪﻥ .  ﺋﯘ ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﯩﺴﺘﺎﻧﺪﺍ ﺗﯘﺭﯗﺵ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ﺋﻪﺭﻩﺏ ،ﺗﯜﺭﻙ ،ﭘﻮﺷﺘﯘ ﯞﻩ ﭘﺎﺭﯨﺲ ﺗﯩﻠﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﭘﯩﺸﺸﯩﻖ ﺋﯚﮔﯜﻧﯜﭖ ،ﺑﯩﻠﯩﻤﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺗﻪﺷﻨﺎﻟﯩﻘﯩﻨﻰ ﻗﺎﻧﺪﯗﺭﯗﺷﻘﺎ ﻛﯩﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﯞﻩ ﺷﯘ ﺗﯩﻠﻼﺭﺩﺍ ﻫﻪﺭ ﺧﯩﻞ ﺷﯧﺌﯩﺮ ، ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﻣﺎﻗﺎﻟﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ . ﺋﯘ ﭘﺎﺭﯨﺲ، ﭘﻮﺷﺘﯘ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﺳﺎﻫﻪﺳﯩﮕﻪ ﻗﻪﺩﻩﻡ ﻗﻮﻳﯘﭖ ، ﺋﺎﺯﻏﯩﻨﺎ ﯞﺍﻗﯩﺖ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻼ ﺋﺎﻓﻐﺎﻥ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﻗﺎﻳﯩﻠﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻗﻮﻟﻐﺎ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﮔﻪﻥ ﯞﻩ ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﯩﺴﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ " ﺋﻪﻧﯩﺲ " ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﭘﻮﺷﺘﯘ ﺗﯩﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﮔﯧﺰﯨﺘﯩﻨﯩﯔ ﻣﯘﻫﻪﺭﺭﯨﺮﻟﯩﻚ ﺧﯩﺰﻣﯩﺘﯩﻨﻰ ﺋﯩﺸﻠﯩﮕﻪﻥ. ﺋﯘ ﺑﯘ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﺪﺍ " ﺗﯜﺭﻛﻠﻪﺭ ﺋﯧﭙﺘﯩﺨﺎﺭﻯ " ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺋﻪﺭﻩﭖ ﺗﯩﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﭼﻮﯓ ﻫﻪﺟﯩﻤﻠﯩﻚ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﻛﯩﺘﺎبىنى ﻳﯧﺰﯨﺸﻘﺎ ﻛﯩﺮﯨﺸﻜﻪﻥ . ﻫﻪﻣﺪﻩ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻏﺎ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻣﺎﻗﺎﻟﻪ ،ﺧﻪﯞﻩﺭ ، ﺋﻮﭼﯩﺮﯨﻜﻼﺭﻧﻰ ﻳﯧﺰﯨﭗ ﺋﺎﻓﻐﺎﻥ ﺧﻪﻟﻘﯩﮕﻪ ﺗﯘﻧﯘﺷﺘﯘﺭﻏﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ ،ﭘﺎﺭﯨﺲ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻧﻠﯩﺮﻯ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺑﯩﺰ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﻫﺎﺯﯨﺮ ﭘﺎﻛﯩﺴﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﻟﻰ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﻣﻪﺭﻛﻪﺯﻟﯩﺮﯨﺪﻩ ﯞﻩ ﻫﻪﺭﻗﺎﻳﺴﻰ ﻛﯘﺗﯘﭘﺨﺎﻧﯩﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻥ "ﻳﯩﭙﻪﻙ ﻳوﻟﯩﺪﯨﻜﻰ ﺧوﺗﻪﻥ ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﻰ" ﺩﯨﮕﻪﻥ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﻣﺎﻗﺎﻟﯩﺴﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ " ﺭﻭﻫﻰ ﻗﺎﻳﻐﯘﺳﻰ " ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺷﯧﺌﯩﺮﻻﺭ ﺗﻮﭘﻠﯩﻤﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﺳﻠﻰ ﺋﻮﺭﮔﯩﻨﺎﻟﻰ ﺑﯩﻠﻪﻧﻼ ﺋﯘﭼﺮﯨﺸﯩﺸﻘﺎ ﻣﯘﻳﻪﺳﺴﻪﺭ ﺑﯘﻻﻟﯩﺪﯗﻕ . ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﭼﻮﯕﻘﯘﺭ ﺋﯩﺰﺩﯨﻨﯩﭗ ﺑﯧﻘﯩﺸﻘﺎ ﺗﻮﻏﺮﺍ ﻛﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﯘ ﻻﻫﻮﺭﺩﯨﻜﻰ ﭼﯧﻐﯩﺪﯨﻼ ﺩﻩﺳﻠﯩﯟﯨﺪﻩ " ﺭﻭﻫﻰ ﻧﺎﻟﯩﺴﻰ " ﺋﺎﻧﺪﯨﻦ " ﻳﯧﯖﻰ ﻣﯩﻠﻠﻰ ﺭﻭﻫ " ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺷﯧﺌﯩﺮﻻﺭ ﺗﻮﭘﻠﯩﻤﻰ ﻧﻪﺷﯩﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ ،ﻳﻪﻧﻪ ﺋﻮﺭﺩﯗ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻣﺎﻗﺎﻟﻪ ،ﺧﻪﯞﻩﺭﻟﯩﺮﻯ ﭘﺎﻛﯩﺴﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻫﻪﺭ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﮔﯧﺰﯨﺖ – ﮊﻭﺭﻧﺎﻟﻼﺭﺩﺍ ﺋﯩﻼﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺸﻘﺎ ﺑﺎﺷﻼﻳﺪﯗ.1955 – ﻳﯩﻠﻰ ﭘﺎﻛﯩﺴﺘﺎﻥ ﺭﺍﺩﯨﺌﻮ ﺋﯩﺴﺘﺎﻧﺴﯩﺴﻰ ﺗﯜﺭﻛﭽﻪ ﺋﺎﯕﻠﯩﺘﯩﺶ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻧﺪﺍ، ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺭﻭﻫﻰ ﺋﯩﺴﺘﺎﻧﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﺎﻟﻼﺵ ﺋﯩﻤﺘﯩﻬﺎﻧﯩﺪﯨﻦ ﻣﯘﯞﻩﭘﭙﯩﻘﯩﻴﻪﺗﻠﯩﻚ ﺋﯚﺗﯜﭖ،ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﭼﻪ ﺋﺎﯕﻠﯩﺘﯩﺸﻨﻰ ﺑﺎﺷﻼﻳﺪﯗ. ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺭﺍﺩﯨﺌﻮ ﺋﯩﺴﺘﺎﻧﺴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﻣﯩﻨﻠﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﻳﯜﺭﯛﺵ ﻗﻮﺭﯛ ﺟﺎﻳﻐﺎ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. ﺋﻪﻣﻤﺎ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺑﯘ ﻳﯩﻠﻤﺎﻥ ﺗﯘﺭﻣﯘﺷﯩﻤﯘ ﺋﯘﺯﯗﻧﻐﺎ ﺑﺎﺭﻣﺎﻳﺪﯗ. ﺋﯚﻣﺮﻯ ﺗﯧﺨﻰ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﺋﺎﻳﻐﺎ ﺑﺎﺭﻣﯩﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﺋﺎﯕﻠﯩﺘﯩﺶ ﺗﻮﺧﺘﯩﺘﯩﻠﯩﺪﯗ . ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺭﻭﻫﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﮕﻪ ﻧﯩﺴﺒﻪﺗﻪﻥ ﺗﯘﺭﻣﯘﺵ ﺟﻪﻫﻪﺗﺘﻪ ﻗﻪﻟﻪﻡ ﻫﻪﻗﻘﯩﮕﻪ ﺗﺎﻳﯩﻨﯩﺸﺘﯩﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻳﻮﻝ ﻗﺎﻟﻤﺎﻳﺪﯗ . ﺷﯘﻧﺪﺍﻗﺘﯩﻤﯘ ﺋﯘ ﭼﻮﯓ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺑﯘﻏﺮﺍ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺑﺎﺑﯘﺭﻧﻰ ﺋﯩﻘﺘﯩﺴﺎﺩﯨﻲ ﭼﯩﻘﯩﻤﻼﺭﻏﺎ ﻗﺎﺭﯨﻤﺎﻱ ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺷﻨﻰ ﺩﺍﯞﺍﻣﻼﺷﺘﯘﺭﯨﺪﯗ. ﺋﯘ ﻛﺎﺭﺍﭼﯩﺪﺍ ﺗﯘﺭﯗﺵ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ 1959 – ﻳﯩﻠﻰ ﺋﯩﻨﮕﯩﻠﯩﺰ ﺗﯩﻠﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ” ﺗﺎﺧﺎﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻠﻰ ﻳﯜﺭﺗﻰ“ ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﺋﻪﺳﯩﺮﻯ ﻧﻪﺷﯩﺮﺩﯨﻦ ﭼﯩﻘﯩﺪﯗ . ﺋﺎﺭﻗﯩﺪﯨﻨﻼ ﺋﻮﺭﺩﯗ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ” ﺗﯩﭙﭙﯘ ﺳﯘﻟﺘﺎﻧﻨﯩﯔ ﺋﻮﺳﻤﺎﻧﯩﻴﻪ خەلىپىسىگە ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ ﻣﻪﻛﺘﯘﭘﻠﯩﺮﻯ“ ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﺋﻪﺳﯩﺮﯨﻤﯘ ﺋﯩﻼﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﻫﻪﻣﺪﻩ ”ﺗﯜﺭﻛﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﯩﻐﺎ ﻗﻮﺷﻘﺎﻥ ﺗﯚﻫﭙﯩﻠﯩﺮﻯ “ ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﻣﺎﻗﺎﻟﯩﺴﻤﯘ ﺋﯩﻨﮕﯩﻠﯩﺰ ،ﺋﻮﺭﺩﯗ ﺗﯩﻠﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻜﻰ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ ﮊﻭﺭﻧﺎﻟﻼﺭﺩﺍ ﺋﯩﻼﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺸﻘﺎ ﺑﺎﺷﻼﻳﺪﯗ . ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺰ ﺋﯘﭼﺮﯨﺸﯩﺸﻘﺎ ﺳﺎﺯﺍﯞﻩﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ،ﺗﯧﺨﻰ ﻧﻪﺷﯩﺮﺩﯨﻦ ﭼﯩﻘﻤﯩﻐﺎﻥ ” ﻳﯧﯖﻰ ﺋﯧﭽﯩﻠﻐﺎﻥ ﮔﯜﻟﻠﻪﺭ “ ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺷﯧﺌﯩﺮﻻﺭ ﺗﻮﭘﻠﯩﻤﻰ ،” ﺗﯜﺭﻛﻠﻪﺭ ﺋﯩﭙﺘﯩﺨﺎﺭﻯ“  ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﭼﻮﯓ ﻫﻪﺟﯩﻤﻠﯩﻚ ﺋﻪﺭﻩﺏ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﻛﯩﺘﺎﺑﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﭼﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﺴﯩﻤﯘ ﺋﻮﺭﮔﯩﻨﺎﻝ ﻫﺎﻟﯩﺘﯩﺪﻩ ﭘﺎﻛﯩﺴﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﺗﺎﻗﻠﯩﻖ ﻛﯘﺗﯘﭘﺨﺎﻧﯩﻼﺭﺩﺍ ﺳﺎﻗﻼﻧﻤﺎﻗﺘﺎ ».

ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺭﻭﻫﯩﻲ ﺋﯘﻳﻐﯘنىڭ ۋاپاتى

كامىلجان يەنە مۇنداق دەپ يازىدۇ: « ﻗﯩﺴﻘﯩﺴﻰ ﺋﯩﻤﺎﻧﻰ ﯞﻩ ﻣﻪﺳﺌﯘﻟﯩﻴﻪﺕ ﺗﯘﻳﻐﯘﺳﻰ ﺋﻮﻳﻐﺎﻕ ﺑﯘ ﺋﻮﺕ ﻳﯚﺭﻩﻙ ، ﻣﻮﻝ – ﻫﯘﺳﯘﻟﻠﯘﻕ ﺋﺎﻟﯩﻤﯩﻤﯩﺰ ﺋﯚﺯ ﻫﺎﻳﺎﺗﯩﻨﻰ ﻏﯘﺭﺑﻪﺗﭽﯩﻠﯩﻜﺘﻪ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﮔﻪﻥ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ ، ﻟﯧﻜﯩﻦ ﺋﻪﻧﻪ ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﺋﺎﺩﺩﻯ ﺳﺎﺩﺩﺍ ، ﻣﻪﻧﯩﻠﯩﻚ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﯛﭖ ، ﻫﯩﺠﺮﯨﻴﻪ 1385 – ﻳﯩﻠﻰ ، ﻣﯩﻼﺩﯨﻴﻪ 1965 - ﻳﯩﻠﻰ 12- ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 8 – ﻛﯜﻧﻰ ﺑﯘ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﯞﯨﺪﺍﻻﺷﺘﻰ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻛﺎﺭﺍﭼﯩﺪﯨﻜﻰ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﯜﺳﺘﯩﮕﻪ ﺋﻮﻳﯘﻟﻐﺎﻥ:

"ﻫﯧﭻ ﺋﯩﺶ ﻗﯩﻼﻟﻤﺎﻱ ﻛﻪﺗﺘﯩﻢ ﺟﺎﻫﺎﻧﺪﯨﻦ،

ﺧﯘﺩﺍ ﺩﻩﭖ ﺋﯩﻲ ﻣﯧﻬﺮﯨﺒﺎﻥ ﭘﻪﺭﯞﻩﺭﺩﯨﮕﺎﺭﯨﻢ ،

ﺑﯧﺸﯩﻤﻐﺎ ﺑﯩﺮ ﺗﯘﺗﺎﻡ ﮔﯜﻟﻨﻰ ﻗﯩﻞ ﺳﻮﯞﻏﺎ ،

ﺋﯧﭽﯩﻠﺴﺎ ﮔﻪﺭ ﺑﯧﻐﯩﻤﺪﺍ ﮔﯜﻟﻰ ﺋﺎﺭﻣﺎﻧﯩﻢ

ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻣﻮﻧﯘ ﻣﯩﺴﺮﺍﻟﯩﺮﻯ ﯞﻩﺗﻪﻥ،ﺧﻪﻟﻘﻨﯩﯔ ﺑﺎﺭﻟﯩﻖ ﯞﺍﭘﺎﺩﺍﺭ ﺋﻮﻏﯘﻝ – ﻗﯩﺰﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯩﻤﺎﻥ ﯞﻩﺋﺎﺯﺍﺗﻠﯩﻖ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻛﯚﺭﻩﺵ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﭼﺎﻗﯩﺮﯨﺪﯗ . ﺷﯘﻧﺪﺍﻗﻼ ﺋﺎﺭﻣﺎﻥ ﮔﯜﻟﻠﯩﺮﻯ ﺋﯧﭽﯩﻠﻐﺎﻥ ،ﺋﺎﺷﯩﻘﻼﺭﻧﯩﯔ ﯞﯨﺴﺎﻝ ﭘﻪﻳﺘﻠﯩﺮﻯ ﻳﯩﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ، ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺕ ﻗﻪﭘﻪﺳﻠﯩﺮﻯ ﺳﯘﻧﺪﯗﺭﯗﻟﯘﭖ ، ﺑﯘﻟﺒﯘﻟﻼﺭ ﻫﯚﺭﯨﻴﻪﺕ ﻧﯘﺭﯨﺪﺍ ﺟﻪﯞﻻﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﻛﯜﻧﻠﻪﺭﺩﻩ ،ﻏﻪﻟﯩﺒﻪ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﻗﻪﺑﺮﻩ ﺑﯧﺸﯩﻐﺎ ﺑﯩﺮ ﺩﻩﺳﺘﻪ ﮔﯜﻟﻨﯩﯔ ﻗﻮﻳﯩﻠﯩﺸﯩﻨﻰ ﺗﻪﺷﻨﺎﻟﯩﻖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﯜﺗﻤﻪﻛﺘﻪ »